Çikolata ve dondurma ya da banka reklamlarındaki mutluluk formüllerine inanıyorsanız bu yazı tam size göre.. Bu içeriğimizde gerçek haz ve sahte mutluluk veren maddi hazlardan bahsedilecek. Haz dopamin ilişkisi anlatılacak. Yanlış hazlarımızı(Sosyal medya, alkol, sigara, şeker gibi bağımlılıklarınız) bırakırsak dopamin miktarı nasıl etkilenir? Sorusuna bilimsel olarak açıklık getirilecek. Maddi tatminsizliğin başlamasıyla tolerans ve geri çekilmenin ortaya çıkması izah edilecek. Yazının sonunda gerçekten anlamlı bir mesaj bulacaksınız. İyi okumalar.
Gerçek haz nasıl elde edilir?
Günümüzde birçok insan hayatından yeterince haz alamamaktan, mutsuzluktan, huzursuzluktan şikayet eder. Ayrıca çoğumuz zenginler hakkında söylenegelen mutsuzluk hikayelerini ve intihar hadiselerini duymuşuzdur. Nedenini hiç düşündünüz mü?
Risale-i Nur’da geçen “Hakikî zevk ve elemsiz lezzet ve kedersiz sevinç ve hayattaki saadet yalnız imandadır ve iman hakikatleri dairesinde bulunur. Yoksa dünyevî bir lezzette çok elemler var. Bir üzüm tanesini yedirir, on tokat vurur gibi hayatın lezzetini kaçırır. Sözler ( 150 ) vecizesi de bu noktaya işaret etmektedir.
Hız neslinde haz ve mutluluk arayışı
Aslında buradaki ilginç nokta ise dünyevi hazlardan uzak veya hazların sınırlandırıldığı bir hayatın çok daha lezzetli geçecek olmasıdır. Diğer ilahi dinlerin din adamları ve bazı felsefi akımların filozofları bu gerçeği bir noktada anlamış ve hazlardan uzak bir yaşamı öğütlemişlerdir. Dinimiz ise bu noktada çok daha açık bir şekilde kurallar belirlemiştir bunun en açık delili alimlerimizin ve en önemlisi de Peygamber Efendimiz(asm)’ın hayatıdır.
Bir gün Rasulullah’ın Sallallahu aleyhi ve sellem’in ashabı onun yanında dünyadan bahsettiler bunun üzerine Rasulullah’ın Sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu. Siz işitmiyor musunuz? işitmiyor musunuz? Sade yaşamak imandandır; sade hayat sürmek imandandır.” (Ebu Davud, Tereccul 2. Ayrıca bk. İbn-i Mace, Zühd 4)
Haz, mutluluk dopamin ilişkisi
Peygamber efendimizin bahsettiği bu mutluluk formülünü anlamak çok kolay değildir. Çünkü insan hazlarını sınırlayarak nasıl daha fazla haz alacağını daha mutlu ve huzurlu olabileceğini anlayamamaktadır. Gelin bunun nasıl gerçekleştiğiyle ilgili bilimsel bir açıklamaya bakalım.
Dopamin beynimizdeki nörotransmitterlerden biridir. Nörotransmitterlerin görevi nöronlarımız yani beyin hücrelerimiz arasındaki sinaptik bölgede iletimi sağlamaktır. Yani bir nöronumuz aslında dendritinden aksonuna doğru kesintisiz bir iletim yapacak şekilde tasarlanmıştır ancak iki nöron arasındaki iletim sinaptik bölge adı verilen aralıklarda gerçekleşmektedir.Ve bu bölgede nörotransmitterler iletinin karşıya taşınmasında görev yapar.Tabi ileti bir nörondan nörotransmitterler vasıtasıyla salınınca karşı taraftan alınması için sonraki nöronun reseptörleri görevlendirilmiştir.Her nörotransmitter kendine özgü reseptörle birleşmesi için ayarlanmış ve farklı vazifelerle görevlendirilmiştir bunu anahtar-kilit uyumu gibi düşünebilirsiniz.
Biz şimdi haz sistemi ve dopaminden bahsedeceğiz.
Beynimizin ön tavan bölgesi birçok faaliyette bulunduğumuzda dopamin salgılamak üzere tasarlanmıştır ve bu dopamin amigdalalara gönderilir ardından beynin hafıza kısmında görevli hipokampüse(hipokampüs bu faaliyetin yapılma yolunu kaydetmek üzere tasarlanmıştır. Mesela biriyle muhabbet ettiğinizde bunun kiminle yapıldığı hangi ortamda yapıldığıyla ilgili bilgileri kaydeder) ve ödül merkezine iletilir ardından prefrontal kortekse gönderilir. Buradaki kritik nokta dopaminin salgılanma miktarlarıdır çünkü yapılan faaliyete göre farklı oranlarda salınır ve bu salınım miktarı hazzın derecesini belirlemede görevlidir özellikle yüksek haz veren ve bağımlılık yapan maddeler(alkol,sigara uyuşturucu,sosyal medya ve internetteki bazı menfi içerikler) ciddi oranda fazla dopamin salgılatır.Ve dopamin seratonini azaltır seratonin ise tatmin sisteminde görev alır ve eğer seratonin azalırsa tatminsizlik sorunları ortaya çıkar.
Tolerans ve geri çekilme evreleri nasıl işliyor?
Tolerans alışılmış bir maddeden aynı etkinin alınımının devam etmesi için her seferinde daha fazla madde alınması demektir.
Nöron hücrelerinin dopamin reseptörleri dopaminden etkilenerek hücrelerin aksiyon potansiyellerini değiştirir ardından sinyal yollarlar ve bu şekilde haz mekanizması çalışır. Dopamin herhangi bir uyaran aracılığıyla ve normal oranlarda ilk salgılandığında reseptörler bunu algılamakta zorluk çekmez ancak bu uyarılma devam ettikçe ve dopamin salınımı çok yüksekse nöronlar bu dopaminleri hücre içine almayı reddeder çünkü vücutta Allah tarafından mükemmel bir homeostasi sistemi kurulmuştur ve fazla uyaran genellikle uyardığı yapının uyarıyı algılama mekanizmasını azaltmasına yol açar ve nöronlarda da tam olarak bu gerçekleşir. Ve burada tolerans sistemi devreye girer yani aynı haz için daha yüksek dozlarla uyarılmayı beklersiniz.Ve bir noktadan sonra asla haz alamayacak noktalara gelirsiniz. Buradaki sıkıntılı kısımlardan biri ise kullandığınız madde zararlı bir madde ise(şunu da belirtelim ki birçok madde zararlı olmasa da aşırı kullanım durumunda sağlığa zararlıdır) bu ciddi sağlık sorunlarına yol açacak demektir.
Nöronlarda madde akışını gösteren görsel
Hazları bırakmanın dopamine etkileri nelerdir?
Peki bu faaliyetleri veya maddeleri bırakırsak ne olur. Olay şöyle gerçekleşir siz normal etkinliklerinizle(su içmek,muhabbet etmek,sosyal etkinlikte bulunmak spor yapmak vs.) 10 birim dopamin salgılarken bu tip bağımlılık yapan veya yüksek dopamin salgılatan maddeler 200-300 birimlere kadar dopamin salgılatabilir ve siz bu maddeleri bıraktığınızda normal etkinlikleriniz size maddeden aldığınız hazzı sağlayamaz ve ilk aşamada mutsuzluk, depresiflik baş ağrısı gibi etkiler ortaya çıkar.
İyi haber ise şu ki beynimiz mükemmel tasarlanmıştır ve siz bu maddeleri kullanmayı bıraktığınızda reseptörler eski haline dönmeye başlar. Sayıları artmasının ardından normal etkinlikler de haz vermeye başlar. Hatta belirli bir noktadan sonra rutin etkinlikler bile sizi mutlu etmeye başlayacaktır. Tabi burada dopamin veren her davranıştan kaçınmanızı kastetmiyoruz. Zaten neredeyse her faaliyette dopamin salgılanır ancak vücudumuzda bir denge vardır ve Maide Suresi 87. ayette de belirtildiği gibi aşırılıktan kaçınmak ve haddi aşmamak bu noktada çok önemlidir çünkü aşırı kullanım daha önce belirttiğimiz etkilere yol açacaktır.
Tolerans ve geri çekilme evreleri
Ve böylece hazların sınırlandırıldığı hayatın nasıl daha mutlu ve huzurlu yaşandığının beynimizdeki mekanizmasını da dopamin reseptörü sayısının artması ve dopamin akışının sağlıklı gerçekleşmesi biçiminde özetleyebiliriz. Ancak şundan bahsetmeliyiz ki beyinde gerçekleşen bu biyokimyasal ve elektriksel iletilerin insanın ruh halini nasıl etkilediği nasıl mutluluk, mutsuzluk durumlarına yol açtığını maneviyatta kör olan göz ve akılla açıklamak oldukça güçtür. Bunlar Yüce Allah’ın bizim zayıf akıllarımızın anlayabilmesi için kainatta koyduğu kurallar ve sistemlerdir esasında her şey O’nun izniyle ve iradesiyle gerçekleşir.
Mükemmel tasarlanmış bu ve vücudumuzdaki birçok mekanizmayı biz yeni yeni anlamaya başlamışken bu sistemler insanlık tarihinin başından beri sürdürülmektedir. Bunları tesadüfe vermek veya tabiattan bilmenin mantıksızlığı diğer yazılarımızda ve Risale-i nurun çeşitli kısımlarında özellikle de Tabiat Risalesinde çok güzel açıklanmıştır.
Çikolata, dondurma reklamlarında sıkça ön plana çıkarılan mutluluk formülleri asıl mutluluğu getirmekten çok uzak olduğu bilimsel olarak ve vicdani olarak ortaya çıkmış oldu. Bir vecizede şöyle denilmektedir. “Meyyit hayat veremez”(Sözler) Yani ölü, cansız olan bir ev ya da lezzet insanın ebede uzanan arzularını elbette tatmin edebilmesi mümkün görünmüyor. Ancak ebedi bir zatın varlığının anlaşılmasıyla insan hakiki lezzetlere, mutluluğa ulaşabilir.
Hakiki lezzetlere ulaşabilmeniz temennisiyle..
İçeriklerimizi geliştirebilmemiz için yorumlarınıza ihtiyacımız var lütfen yorum yapmayı unutmayın. Yazının üzerindeki yıldız puanlama ile puan verebilirsiniz.
Aşağıdaki paylaşım butonlarını kullanarak sosyal medya hesaplarınızda bu içeriği paylaşabilirsiniz.
Bizimle iletişim kurmak için iletisim.fikirhayat@gmail.com
Kafanıza takılan sorularınız için fikirhayatasorun@gmail.com adreslerini kullanabilirsiniz.
Kaynakça:
Risale-i Nur Külliyatı, Khan academy , Sorularla İslamiyet, Medikalakdemi.com
